مبانی تربیت اقتصادی در اسلام 3

دسته دیگر از آثار اسلامی در حوزه تربیتی، شریعت نامه ها هستند که مجموعه ای از مبانی اخلاقی همراه با بیان آداب زندگی دینی در امور فردی و اجتماعی را دنبال می کنند.

کتاب هایی چون ادب الدنیا و الدین نوشته ابوالحسن ماوردی، کیمیای سعادت غزالی، گلستان سعدی در این مجموعه قرار دارند.

ادب الدنیا و الدین که مربوط به قرن 5 هجری است و موضوع آن اخلاق، فضایل دینی و آداب اجتماعی است و در آن آیات و روایات و شعر و ضرب المثل آورده شده است.

این کتاب در 5 باب نوشته شده و 3 باب آن در فضیلت عقل و مذمت هوای نفس است و 2 باب دیگر هم در ادب دنیا و نفس است.

ادب الدنیا  در حقیقت آداب و شیوه تدبیر مسائل فردی و اجتماعی و تنظیم روابط افراد با هم است. 

ماوردی بیان می کند برای اصلاح امور چند قاعده وجود دارد:

1- عمل بر مبنای دین و شریعت

2- وجود حکومتی قدرتمند که وظایف حاکم عبارت از حفظ و اقامه دین، حراست و دفاع از کشور و در نهایت اقامه حدود الهی است.

3- عدالت فراگیر اعم ازعدالت در برخورد با فروتر و عدالت در برخورد با فراتر و اطرافیان

4- برقراری امنیت عمومی

5- ایجاد رفاه مادی که همگاه در وسعت آسایش باشند.

6- هدفی بلند در امور برای آبادانی دنیا و بهبود وضعیت خود و دیگران

ماوردی علاوه بر این 3 شرط که از نظر فردی به اصلاح امور دنیا می انجامد را بیان می کند که عبارت است از:

نفس مطیع

محبت و الفت جامع با دیگران 

کفایت در اسباب و لوازم مادی

***************************

کیمیای سعادت که ترجمه فارسی کتاب احیاء علوم الدین غزالی است به بیان مواعظ، آداب زندگی و اخلاقیات پرداخته.

این کتاب در 4 عنوان و 4 رکن نوشته شده است.

عناوین عبارت است از: 

شناخت نفس، شناخت حق تعالی، شناخت دنیا و شناخت آخرت.

ارکان هم عبارت اند از:

عبادات، معاملات، منجیات و مهلکات

و بیشتر مباحث مربوط به تربیت اقتصادی هم در معاملات قرار گرفته.

مسائلی چون، آداب کسب و تجارت، عقد قراض، شرکت، عدالت و انصاف و احسان و نیکوکاری  در این کتاب بیان شده است.

*************************

کتاب گلستان سعدی، اثر دیگری است که در این حوزه جای گرفته و از این جهت که سال های متمادی از منابع آموزشی مکتب خانه ها بوده است اهمیت فراوانی دارد.

در این کتاب بابی طولانی در فضیلت قناعت آورده شده است و سعدی در خلال داستان ها و حکایات، به مخاطب آموزش می دهد.

مبانی تربیت اقتصادی در اسلام 2

اندرزنامه های ایرانی یکی دیگر از آثار مفید در حوزه تربیت اقتصادی در اسلام است.

از جمله کتب مهم در این حوزه ارداویراف نامه است که روایتی است از سیر عروج ارداویراف یکی از موبدان زرتشتی به بهشت و دوزخ و توصیف جایگاه و موقعیت نیکوکاران و بدکاران در جهان دیگر. 

کتاب دیگر در این حوزه، قابوس نامه اثر عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر وشمگیر از امیران آل زیار در 44 باب برای فرزندش گیلانشاه نوشته است و به دو بخش تعلیم و تربیت عمومی، شامل آموزش اصول و مبانی کلی و عمومی مانند شناخت خدا و شکر نعمت و آداب فردی و... تعلیم و تربیت تخصصی که مربوط به هر طبقه از مردم با توجه به کار و شغل آن ها است و تعلیماتی چون آئین و رسوم دهقانی، تجارت و علم نجوم و طب را در بر می گیرد.

این کتاب تعلیماتی در حوزه های خرج سنجیده کردن، بی نیازی از مردم، دل نبستن به مال و ثروت، قناعت، پرهیز از اسراف، پس انداز و ... را شامل می شود.

کتاب تعلیم و تربیت اقتصادی نوشته دکتر مهدی طغیانی و دکتر عادل پیغامی

مبانی تربیت اقتصادی در اسلام

علمای دین با توجه به آموزه های اسلام و با توجه به همه ابعاد مورد نیاز زندگی یک انسان مسلمان به خلق آثار گرانسنگی پرداختند که تأثیرات شگرفی بر فرهنگ دینی و تربیت مردم همه زمان ها دارد.

این آثار به چند دسته زیر تقسیم می شوند:

  آثار حکما در تدبیر منزل

 آثار اندرزنامه های ایرانی

 آثار شریعت نامه ای 

کتاب های آراء اهل مدینه فاضله اثر فارابی، الهوامل و الشوامل اثر ابن مسکویه رازی، تدبیر منزل ابن سینا و اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی از جمله این کتب هستند.

در زیر به تعدادی از آثار حکما اشاره می شود که در مورد موضوعاتی چون انتخاب و تصمیم، تقسیم کار، رشد و پیشرفت، پول، همبستگی جمعی، عدالت، الگوی مصرف و ... بیان شده است.

برگرفته از کتاب تعلیم و تربیت اقتصادی (جلد 1)نوشته دکتر مهدی طغیانی و دکتر عادل پیغامی 

تربیت اقتصادی در اسلام

آموزه های دین اسلام مشحون از احکام و دستوراتی است که زندگی سعادتمندانه ای را نوید می دهد. بخش وسیعی از این آموزه ها پیرامون زندگی معیشتی و اقتصادی بوده و از اخلاق اقتصادی فردی مانند مزین شدن به زینت قناعت، زهد و سخاوت تا آداب کسب و کار و تعاملات اقتصادی با دیگران در قالب احکام بیع و اجاره و مضاربه و مزارعه، یا تکالیف دینی خمس و زکات و لزوم دستگیری از دیگران و کمک به محرومین و فقرا و همچنین نگاه جامعه ساز و امت ساز اسلام در قالب دستوراتی مانند روابط ولاء منفی با کفار و اهل کتاب، قاعده نفی سبیل، اصل کفالت عمومی و... در کنار وجود حقایقی در عالم هستی به صورت سنت های طبیعی و تکوینی که برخی از آن ها بر روابط و تعاملات انسانی افراد و جوامع حاکم است و همگی منظومه ای انسان ساز را تشکیل می دهد که در صورت وجود برنامه تربیتی مدون، زمینه رشد و تکامل انسانی را فراهم می آورد.

در دیدگاه اسلامی از دو جهت می توان تربیت اقتصادی را مد نظر قرار داد. اولا از این جهت که دسته ای از مقررات اقتصادی اسلام درباره مالکیت، مبادلات، مالیات ها، ارث، صدقات، وقف و ... است که آگاهی و علم در مورد آن ها از جمله الزامات دینداری به شمار می رود و در ابواب متعدد فقهی مانند کتاب البیع، کتاب الاجاره، کتاب الوقف و... مورد بحث قرار گرفته است. ثانیا از جهت اخلاقی و منش فردی اسلام آداب و دستوراتی در مسائل اقتصادی و معیشتی دارد. اسلام انسان را به امانت داری، عدالت، انصاف، احسان و ایثار، قناعت و سخاوت توصیه می کند و از دردی و خیانت و رشوه و احتکار و بخل باز می دارد.

دانستن این موارد و تربیت نسل ها و زیستن بر این اساس لازمه مسلمانی و شرط رسیدن به کمال و رستگاری دنیوی و اخروی است.

از جهت اجتماعی نیز اسلام برای اداره جامعه اسلامی دستورات و وظایفی بر عهده افراد نهاده است و  از این طریق هم رشد فرد و هم بالندگی جامعه را مدنظر دارد. دستور به انفاق، وقف و پرداخت خمس و زکات همگی اثرات اجتماعی دارند، ضمن اینکه سازندگی فردی ایجاد می کنند.

از سوی دیگر اسلام به دلیل طبیعت فردی و احتماعی خود به حکومتی نیاز دارد تا دستورات اجتماعی دین را برپادارد و از این طریق یکی از مأموریت های حکومت اسلامی برپایی عدالت و قسط در یک جامعه در حال رشد و زنده دینی است. جامعه ای نمونه که از هر نظر الگو برای دیگر جوامع است و مردم در آن یکدیگر را برای بندگی خداوند و رسیدن به کمال و سعادت یاری می کنند.